Too much love will kill you, just as sure as none at all, zong Freddy Mercury halverwege de jaren 90. Wat geldt voor liefde, geldt misschien ook wel voor empathie. We kunnen als samenleving niet zonder, maar ook hier geldt: een overkill creëert loose-loose situaties.
Wat is empathie?
Het woord empathie is afgeleid van het Griekse ἐμπάθεια wat je het beste kunt vertalen met invoelen. Het betekent zoveel als de kunde of vaardigheid om je te verplaatsen in de gevoelens, de positie en de situatie van anderen. In de, aan emotionele intelligentie gekoppelde, definitie van TTI Success Insights: de vaardigheid de emoties en gemoedstoestand van andere personen te herkennen, begrijpen en interpreteren. En daarnaar te handelen.
Het concept wordt vaak verward met, maar is beslist niet hetzelfde als, altruïsme. Empathie is een bijna automatisch gevoel, een onmiddellijke beleving of misschien zelfs een snel opkomende gedachte. Dit kan een voedingsbodem zijn voor altruïstisch gedrag, zoals het bieden van een helpende hand. Maar altruïsme blijft een kwestie van een keuzeproces (1).
Empathie kent zowel een sensitief als een cognitief component. Sommige mensen ‘voelen’ letterlijk wat een ander op dat moment voelt. Anderen kunnen zich ‘mentaal’ heel goed voorstellen hoe de ander zich moet voelen op dat moment.
Wat is het nut van empathie?
Empathie is de smeerolie in ons onderlinge verkeer en kan een hoop tijd, ongemak, miscommunicatie, onbegrip en frustratie besparen. Simpele dingen als een wederzijds bevredigend gesprek voeren of samen aan een project werken, worden bijvoorbeeld lastig als je over weinig empathisch vermogen beschikt. Denk maar eens aan alle hilarische scenes met de briljante maar niet met veel empathie behepte Sheldon Cooper in de tv-serie Big Bang Theory. Erg grappig, tenzij je met zo iemand bevriend, getrouwd of anderszins verbonden bent.
Maar ook in groter verband sorteert empathie effect. Het kan groepen mensen in beweging zetten om op een andere manier naar een situatie te kijken en problemen op te lossen. Denk maar eens aan de brede maatschappelijke verontwaardiging over de dreigende uitzetting van de toen 18-jarige Mauro Manuel, in 2013. Uiteindelijk resulteerde dat in het kinderpardon. Best bijzonder, want het voelen van empathie voor mensen die je niet kent of waarmee jij je niet direct identificeert, is best lastig.
Empathie en emotionele intelligentie
Empathie is een belangrijke component van emotionele intelligentie. Dat zich weer het beste laat omschrijven als een constructieve manier van omgaan met emoties van jezelf en van anderen (2). Met constructief wordt bedoeld dat de omgang met die emoties leidt tot een zo bevredigend mogelijke uitkomst voor alle betrokkenen. Een uitkomst waar jij én de ander(en) zich tenminste voor een deel in kunnen vinden, omdat ze recht doet aan de gevoelens en emoties die leven aan beide kanten.
Too much…
Van zoiets moois en constructiefs kun je natuurlijk nooit genoeg hebben. Zou je denken. Maar het lastige met empathie zit hem nu precies in de balans tussen te veel en te weinig. Samenleven of -werken met een Sheldon Cooper is geen sinecure. Samenleven of -werken met iemand die voortdurend de emoties, de belangen of de ervaringen van de ander centraal stelt, evenmin. Natuurlijk, in het begin is dat best lekker en kun je er zelfs van profiteren. Jij voelt je ultiem begrepen, gekend en serieus genomen. Maar er komt een punt waarop je je gaat afvragen: is dit nog wel gezond?
Bijvoorbeeld omdat…
- zijn/haar eindeloze begrip voor jan en alleman je stiekem irriteert;
- je ziet dat hij/zij een veel te hoge energieprijs betaalt voor dat enorme inlevingsvermogen;
- je merkt dat mensen met weinig scrupules handig gebruik/misbruik maken van zijn/haar invoelend vermogen;
- zijn/haar empathie bepaalde gezamenlijke doelen in de weg staat;
- zijn/haar begrip contraproductief is voor de groei of de ontwikkeling van een ander. Dit gebeurt vooral wanneer empathie doorslaat naar sympathie. Dat wil zeggen, iemand vereenzelvigt zich zo met het perspectief van de ander, dat hij/zij van alles gaat doen om die ander gelukkig te maken.
Een kwestie van balans
Herken jij je partner, een vriend(in) of een van je collega’s in het bovenstaande? Of herken je misschien jezelf in het bovenstaande? Wanhoop niet, er is een oplossing! Die begint bij heel goed naar jezelf kijken, vooral op het gebied van je emotionele ontwikkeling. Zelfkennis is een voorwaarde om verbinding te kunnen maken met een ander, zonder jezelf te verliezen. Een hoogontwikkelde empathie kan een prachtig instrument zijn, maar alleen als je jezelf de empathie gunt die je anderen geeft. Een eenvoudige vraag kan al leiden tot basaal inzicht op dit punt:
Ben jij net zo empathisch richting jezelf als richting anderen?
Of ben je eigenlijk veel kritischer, strenger, veeleisender en vooral veel minder begripvol als het om jezelf gaat? Zo ja, dan is er werk aan de winkel. Want snappen hoe jij met je eigen emotionele behoeften, triggers en uitdagingen omgaat, zorgt voor de balans die nodig is om de valkuilen zoals hierboven beschreven, te vermijden.
TTI Success Insights heeft diverse instrumenten die kunnen bijdragen aan zelfkennis op dit gebied. Bijvoorbeeld de EQ Analyse, of de Denkpatronen Index. Wil je meer weten? Mail inhoud@ttisi.nl en we informeren je graag nader.
- Liedewij Niezink. Considering Others in Need: On Altruism, Empathy and Perspective Taking. Dissertatie (2008) RUG.
- Definitie TTI Success Insights
